Boxtels gilde ontwaakt...
Nadat al enkele jaren de roep om de heroprichting van een schuttersgilde in Boxtel had geklonken, nam de in Boxtel woonachtige Oirschotse gildebroeder Geert van de Wal samen met Henk van Weert hiertoe in het najaar van 1995 het initiatief. Burgemeester Jan van Homelen, die een jaar eerder al Manon Pel een boekje had laten schrijven over de vroegere vier Boxtelse gilden, zegde zijn steun toe. Wel drong hij erop aan ook hun plaatsgenoot Harrie van Vreede, destijds al ruim veertig jaar vendelier van het gilde in Vught, bij de uitwerking te betrekken.
Van Vreede, Van de Wal en Van Weert vormden een werkgroep, zochten de publiciteit en gingen voortvarend aan de slag. Tijdens een lezing, begin 1996 door de Eindhovense gildekenner Johan Oomen, bleek in de raadzaal van het gemeentehuis dat enkele tientallen Boxtelaren het idee omarmden.
In maart volgde een eerste vergadering en werd besloten voorbereidingen te treffen tot de daadwerkelijke oprichting. Een comité onder aanvoering van de latere hoofdman Jacques Habraken belegde diverse openbare bijeenkomsten waarbij enkele leden van het Liempdse gilde Sint-Antonius Abt voor veel praktische ondersteuning zorgden. Zij hadden tien jaar eerder immers het gilde laten ontwaken.
Eén uit vier
Waar in de 14e eeuw in historische bronnen al sprake is van een Onze Lieve Vrouwe-broederschap wordt vanaf 1470 voor het eerst de term gilde gebezigd. Historicus Jean Coenen toont in zijn standaardwerk 'Baanderheren, Boeren & Burgers, een overzicht van de geschiedenis van Boxtel, Liempde en Gemonde' (Boxtel 2004) aan dat het Sint-Barbaragilde vóór 1470 moet zijn opgericht. Immers, van dat jaar is een akte gevonden waarin melding wordt gemaakt van een roggepacht aan dit gilde. Van het Sint-Catharinagilde is een erfpacht uit 1471 bekend en dus moet ook deze broederschap van oudere datum zijn. Het Sint-Jorisgilde, eertijds ook wel aangeduid als het 'oude gilde', wordt voor het eerst genoemd in testamenten die dateren uit 1476. Van het Sint-Sebastiaangilde is niet veel meer bekend dan dat het in 1528 een kaart of reglement ontving van Philips van Horne, de heer van Boxtel. Dat was in hetzelfde jaar dat ook het Sint-Jorisgilde een reglement van deze adellijke familie kreeg.
Foto's boven: koningsbreuk, koningsvogel en vest met koningsschilden van het vroegere Sint-Barbaragilde in Boxtel. (Collectie: Noordbrabants Museum 's-Hertogenbosch).
Vanuit de vier plaatselijke gilden die in de negentiende eeuw ter ziele gingen, werd een nieuwe broederschap gevormd, genoemd naar twee van de vier vroegere gildepatronen: Sint-Barbara en Sint-Joris. Niet zonder reden, want juist van deze 'slapende' gilden zijn de meeste overblijfselen bekend. Van Sint-Catharina en Sint-Sebastiaan is niet veel bekend. Maar eeuwenoud koningszilver van Sint-Barbara (foto's boven) heeft een ereplaats in de vaste collectie van het Noordbrabants Museum in 's-Hertogenbosch. En het gildeboek van Sint-Joris werd jarenlang bewaard in Het Utrechts Archief, maar kwam in augustus 2017 terug naar Boxtel. Daar heeft ons gilde het in bruikleen gegeven aan museum MuBo. Klik op link hieronder om het boek digitaal te raadplegen.
Register der Oude Gilde van den edelen ridder Sint-Joris in de vrije baronie van Boxtel.
Foto boven: Gildebroeder Cor van Vught bladert in Het Utrechts Archief door het register van Sint-Joris, koning Ad van Boxtel kijkt belangstellend toe. Het tweetal wordt geflankereerd door hoofdman Jacques Habraken (links) en deken-schrijver André Spitters. (Foto: Henk van Weert).
Op 4 december 1996, op de naamdag van Sint-Barbara, legden ruim dertig Boxtelaren in de ridderzaal van kasteel Stapelen een eed af op de bijbel en ondertekenden zij de caert, de nieuwe statuten met daarin typische kenmerken van het eeuwenoude gildewezen. De heroprichting van de Boxtelse schuts was daarmee een feit.
Als logo werd een wapenschild gekozen dat in het eerste en vierde kwartier (linksboven en rechtsonder dus) respectievelijk de wapen herbergt van Boxtel en Brabant. Het tweede kwartier (rechtsboven) is het wapenschild van de familie Van Ranst die heer en meester was in Boxtel op het moment dat het Sint-Jorisgilde in 1485 haar eerste rechten kreeg. Linksonder, in het derde kwartier, staat het wapen van Van Horne, de adellijke familie die het vanaf 1526 in Boxtel voor het zeggen had en diverse gildereglementen bekrachtigde.
Koningsbreuk en vaandel
Een klein halfjaar later, op de naamdag van Sint-Joris (23 april 1997) werd voor de eerste maal sinds ruim honderd jaar weer koningschieten georganiseerd in Boxtel. Wijlen Hank van der Meijden, uitbater van het toenmalige gildehuis De Waag, schoot het laatste stukje van de houten papegaai uit de twaalf meter hoge schutsboom en werd met een bloemenkrans tot koning gekroond. Anderhalf jaar later, tijdens het kermisschieten, kreeg hij een nieuwe zilveren koningsketting (de ‘breuk’) om zijn schouders gehangen. Sindsdien wordt elke twee jaar een nieuwe koning 'geschoten'.
Op Eerste Pinksterdag 1998 trok het gilde te voet naar de Sint-Janskathedraal waar tijdens de eerste Mariaviering van dat jaar bisschop Jan ter Schure, die kort daarna met emeritaat ging, het vaandel inzegende. Naar ontwerp van Martin Heeffer uit Liempde heeft een aantal Boxtelse dames onder leiding van naaldkunstenares Anny Swinkels het kleinood vervaardigd.
Afbeelding boven: op elke zijde van het gildevaandel is een van de patroonheiligen afgebeeld. Het in 1998 gepresenteerde vaandel is een ontworpen door Martin Heeffer en gemaakt door Diny Scheepers en Tonny Schellekens, Mientje Smits en Anny Swinkels. In 2016 is het vaandel vervangen door een nieuw en vooral lichter exemplaar.
Inmiddels heeft het gilde zich nadrukkelijk een plek verworven in de Boxtelse gemeenschap. De broederschap verzorgt onder meer vendelgroeten op Koninginnedag, tijdens Dodenherdenking en de herdenking bij het verzetsmonument in de Kampina. Ook de Heilig Bloedprocessie wordt jaarlijks door het gilde begeleid. Niet zelden wordt bij het begin en einde van gildeactiviteiten het clublied aangeheven waarvoor chroniqueur Frans Heerschop in 2000 op de melodie van Klokke Roeland de tekst schreef.
Afbeelding onder: pentekening van Martin Heeffer met daarop de beide patroonheiligen: Sint-Barbara en Sint-Joris. Deze afbeelding siert het nieuwe, in 2016 in gebruik genomen vaandel.
